Beschermingsbewind is preventie
In het maatschappelijk debat wordt beschermingsbewind veel in verband gebracht met schulden. Ik denk dat dit maar zeer ten dele terecht is. Ik denk dat beschermingsbewind allereerst preventie is. Effectieve preventie. Daarover gaat dit artikel.
En de schulden dan?
Er zijn zeker redenen waarom bewind zo algemeen met schulden in verband wordt gebracht. De eerste is dat schulden een groot maatschappelijk probleem zijn. 1,4 miljoen Nederlanders hebben problematische schulden of een risico daarop. De komende tijd gaat dat niet beter worden. Daarom is dit ook politiek een hot issue. We laten er deltaplannen, schuldenaanpakken, schuldenlabs en projecten op los.
De tweede is dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor integrale hulp bij schulden. Dat blijkt een moeilijke taak. Bewindvoerders spelen een grote rol in het toeleiden van mensen met schulden naar de gemeentelijke schuldhulpverlening. In Arnhem verzorgt een bewindvoerder in de helft van de gevallen de toeleiding naar schuldhulp. Gemeenten betalen bij ongeveer de helft van de bewoners de kosten van het bewind. Dat is bij elkaar veel geld. Als politiek, gemeenten en bewindvoerders om tafel zitten gaat het dus vaak over schulden en over de kosten van bewind.
Het gaat niet om de schulden, het gaat om de bescherming
In het geval van GSBB heeft 70% van mensen die zich aanmelden voor bewind schulden. Tegelijk is het zo dat 90% van onze huidige cliënten geen schulden heeft. 10% heeft ze (nog) wel. Dat is veel minder dan het landelijk gemiddelde van alle huishoudens. Dat is volgens het NIBUD 20%. Dit is opvallend, want onze cliënten komen uit de kwetsbaarste groepen in onze samenleving. Een groep waarvan 70% schulden had of zou hebben als we ons werk niet deden. Met hulp van de bewindvoerder zijn de schulden meestal in een paar jaar opgelost en ze ontstaan zelden opnieuw. De reden waarom de bescherming van het bewind nodig is, is namelijk gebleven.
Dit bewijst dat bewindvoering in de eerste plaats preventie is. Daarin zit de belangrijkste toegevoegde waarde van de maatregel.
Huilen en fluiten
Beschermingsbewind voorkomt veel ellende in het leven van de meest kwetsbaren in onze samenleving. Voorbeelden van zulke pijn zijn:
- Problematische schulden
- Financieel misbruik (de meest voorkomende vorm van ouderenmishandeling)
- Fraude, bijvoorbeeld door misbruik als katvanger
- Medische problemen
- Dakloosheid
- Maatschappelijk isolement
Hier gaat het altijd om groot persoonlijk leed met een enorme maatschappelijke gevolgschade. Bij huisuitzetting en dakloosheid is opvang nodig en begeleiding naar een nieuwe start. Bij problematische schulden lopen de schuldeisers flinke schade op: ze kunnen naar hun geld fluiten. Bij de betrokkenen zelf is vaak sprake van langdurige psychische nood en kosten van behandeling. Degenen die in een sociaal en maatschappelijk isolement raken, leveren geen nuttige bijdrage meer aan de samenleving. Kinderen moeten soms elders wonen, in een tehuis, gezinshuis of pleeggezin. Al deze problemen vallen in de praktijk vaak samen. We spreken dan over multiprobleemhuishoudens.
De impact van financiële stress op (on)gezondheid en medische kosten wordt structureel onderschat. Lees bijvoorbeeld eens wat Maria van den Muijsenbergh, huisarts, onderzoeker en bijzonder hoogleraar aan de Radboud Universiteit, hierover zegt: financiële stress maakt ziek.
Het went niet
Het went niet. Ik vraag me vaak af waarom we het als samenleving zo vaak zo ver laten komen. Meestal is immers al lang bekend dat iemand in een risicogroep zit en dat preventieve actie nodig is. Cynici zeggen dat dit is omdat het verdienmodel van heel veel mensen er op gebaseerd is. Maar ik ben geen cynicus. Er zijn namelijk goede antwoorden op deze vraag:
- We willen graag dat mensen zelfredzaam zijn
- Je hoeft een probleem niet op te lossen als dit zich nog niet feitelijk voordoet
- Mensen geloven graag dat ze het wél zelf kunnen
- Mensen krijgen ruimte voor hun eigen keuzes. Drempels voor gedwongen hulp zijn hoog
- Keuzevrijheid is belangrijk. Als je vermogen onder bewind is gesteld, lever je daarvan een deel in.
Kijk nou eens naar dit lijstje. Het is eigenlijk een best mooi lijstje. Een lijstje met idealen en goede bedoelingen. Tegelijk vind ik het ook een lastig lijstje. Het kan er namelijk voor zorgen dat we onze ogen sluiten voor de weerbarstige dagelijkse realiteit.
De realiteit
De realiteit is dat een hele grote groep Nederlanders de blijvende steun van een ander nodig heeft. Dit is nodig om mee te doen in de samenleving of - meer bescheiden nog - om met zo min mogelijk pijn een klein eigen plekje in te nemen.
Dit gaat om veel mensen. Mensen die slachtoffer worden van hun eigen of andermans gedrag of van de ingewikkeldheid van de samenleving. Roeland van Geuns (HvA) wees er enige tijd geleden op dat 2,5 tot 4 miljoen mensen beperkte basisvaardigheden hebben. Hij suggereert dat het aantal bewinden (ongeveer 250.000) in dat licht eigenlijk wel meevalt. En als je het plaatst in het licht van preventie en beseft hoeveel kosten zo worden voorkomen, dan is de rekening die gemeenten betalen, niet zo groot.
Dit aantal van 2,5 tot 4 miljoen is geen overschatting. Denk aan de grote groep mensen met een (lichte) verstandelijk beperking, dementie, mensen die niet kunnen lezen en schrijven of niet digitaal vaardig zijn. En dan zijn er de grote groepen met niet aangeboren hersenletsel (NAH), psychische problemen of een verslaving. Veel van hen worden goed opgevangen, ondersteund en geholpen door mensen in hun omgeving. Ouders, kinderen, buren en zoveel anderen zetten zich in voor hun dagelijkse zorg en ondersteuning. Maar omdat individualisering en eenzaamheid trends zijn, staan ook veel kwetsbaren er alleen voor.
De waarde van beschermingsbewind
Dit is niet hoe beschermingsbewind de afgelopen jaren is neergezet in het publieke debat. Bewind is daar veelal gerelateerd aan schulden, benoemd als kostenpost, als een vergaande (zware) maatregel en iets dat tijdelijk zou moeten zijn. Hiermee wordt voorbijgegaan aan de maatschappelijke realiteit: de behoeften van de mensen die financiële zorg nodig hebben. De cijfers aan het begin van dit artikel tonen aan hoe effectief deze zorg is. Althans bij GSBB.
Bewindvoering is vaak van grote waarde, maar het heeft zijn prijs. Het kóst geld. Ook neemt een bewindvoerder de verantwoordelijkheid van mensen over, zo lang en zoveel als nodig is. Dat is soms óók een bron van stress. Het is dus belangrijk dat we blijven kijken waar het nog beter kan. Goede bedoelingen zijn daarbij niet voldoende. Financiële stress los je niet op door een budgetcursus of een politiek statement. Als we willen helpen, leren en ontwikkelen moeten we de realiteit onder ogen zien. Alleen dan kunnen we ontdekken hoe we mensen nog beter kunnen helpen.
Vóór het kalf verdronken is
Als we deze handschoen oppakken, is het eerste dat we zorgen dat we er eerder bij zijn. Preventie is beter dan vroegsignalering. Het is niet slim dat mensen eerst een bak met schulden moeten krijgen voor ze de hulp ontvangen die ze nodig hebben. Het zou geweldig zijn als we als samenleving eerder zien wat kwetsbaar is en tijdig passende financiële zorg bieden. Vóór het kalf verdronken is. Zo kunnen we veel leed voorkomen.
Corno van Renssen
